Historia

Wielu starszych mieszkańców naszego miasta pamięta, jak wszyscy wrześnianie należeli do jednej parafii – fary. Obecnie we Wrześni jest ich pięć, a cztery z nich powstały po II Wojnie Światowej. Jako pierwszy na katolicką świątynię zaadaptowano w 1946 r. kościół poewangelicki u zbiegu dzisiejszych ulic Kościuszki i Opieszyn. Dzieje naszej parafii nie zaczynają się jednak wraz z końcem II Wojny Światowej, gdyż kościół pw. Świętego Ducha stał się spadkobiercą dawnej kaplicy szpitalnej, która powstała już w XVI w.

Dziedzic miasta Jan Wrzesiński wraz z żoną Barbarą postanowili ufundować w 1521 r. przytułek dla chorych, ubogich i starców, który zwano szpitalem oraz kaplicę pw. Świętego Ducha, która stanęła tuż obok. Oba budynki wybudowano we wsi Opieszyn, która graniczyła bezpośrednio z Wrześnią. Sama kaplica nie była kościołem z prawami właściwymi parafii, ale mogły być w niej sprawowane obrzędy liturgiczne (odprawiano Msze święte, nabożeństwa), a także przechowywać Najświętszy Sakrament, jednak tylko w formie Wiatyku (dla chorych mieszkańców szpitala). Uroczystość poświęcenia kościoła obchodzono wtedy w pierwszą niedzielę po święcie Nawiedzenia NMP (2 VII).

Kapłani, którzy posługiwali w tej kaplicy (nosiła ona miano prebendy) posiadali tytuł prepozyta (tj. proboszcza) i byli również przełożonymi szpitala. Jako pierwszy to stanowisko w 1521 r. objął ks. Jan z Wrześni. Niestety nie posiadamy zbyt wielu źródeł historycznych, dlatego trudno jest określić jego bezpośrednich następców, wiadomo jedynie, że w 1601 r. zmarł ks. Jan Kmytha. Od 31 sierpnia 1607 r. prepozytem stał się ks. Albert Radicz, który przez pewien czas zrezygnował z tej posługi na rzecz prebendy w Czerniejewie, jednak za poleceniem władzy duchowej w 1632 r. wrócił do kaplicy na Opieszynie. W 1664 roku na to stanowisko powołano ks. Pawła Drzalińskiego, a 5 maja 1679 r. ks. Michała Kulczewskiego. Od 1711 r. prepozytem ustanowiono ks. Piotra Radowskiego, a rok później ks. Floriana Poślewskiego. Wiemy, że w latach dwudziestych XVIII w. kaplicą i szpitalem zajmował się ks. Szymon Kulecki, a od ok. 1739 r. ks. Kazimierz Laskowicz, którego od 1743 r. zastąpił ks. Jan Zubczyński. Ostatnim prepozytem prebendy Świętego Ducha na Opieszynie był ks. Jerzy Wągrowiecki, który objął funkcję 1 lipca 1785r i łączył ją z posługą w sąsiednim Kaczanowie.

Jak wyglądała kaplica i co się z nią stało?

Kaplica stała w miejscu dzisiejszego parkingu za Starostwem i otaczał ją cmentarz (ludzkie szczątki odkryto w 2009 r. w czasie prac remontowych). Sam zaś budynek był drewniany, posiadał jedną nawę, chór, prezbiterium i przylegającą do niego malutką zakrystię. Nad kaplicą wznosiła się także wieża wraz z sygnaturką. Na wyposażenie kościoła składały się znajdujące się w zakrystii dwie skrzynie z bogato rzeźbionymi ornamentami roślinnymi, które przeznaczone były do przechowywania paramentów liturgicznych. W samym prezbiterium stała drewniana, bogato rzeźbiona i malowana ambona, poza nią w kaplicy znajdowały się trzy ołtarze (po środku Matki Bożej, a po bokach św. Sebastiana i św. Rocha). W pobliżu świątyni stała ponadto dzwonnica z dwoma dzwonami, dom prebendarza oraz osobne zabudowania gospodarcze z dużym ogrodem.

Za czasów ks. Radicza (po jego powrocie na urząd w 1632 r.) zaczął się duży remont kaplicy. Odnowiono zakrystię oraz prowadzące do niej solidne drzwi. Remont objął także dzwonnice, na której zawieszono dwa dzwony, a cały teren ogrodzono nowym parkanem. Największym problemem kaplicy była jednak wilgoć, która dawała jej się we znaki z powodu pobliskiego strumyka i stawu, jej niszczycielskiemu dziełu nie przeszkodził nawet wspomniany remont. W 1655 r. podczas potopu szwedzkiego cała kaplica została spalona, odbudowano ją jednak dzięki staraniom ks. Pawła Drzalińskiego i oddano do użytku 10 lipca 1664 r.

Budynek jednak z czasem zaczął popadać w ruinę. W 1712 r. kaplic została zwizytowana przez ks. Kraszkowskiego, który stwierdza, że tabernakulum jest puste, Dom Boży zamknięty i nikt się o niego nie troszczy. W 1717 r. ks. Florian Poślewski przystąpił do remontu, jednak naprawy były bardzo nieudolne i kaplica nadal popadała w ruinę. W 1791 r. nastąpił jej całkowity upadek i ostatecznie rozebrano, a w jej miejscu ustawiono figurę Pana Jezusa. Ołtarz św. Rocha przeniesiono do kaplicy św. Krzyża na Lipówce, a obraz z ołtarza Matki Bożej Pocieszenia do kościoła parafialnego, którego proboszczowie przejęli obowiązki prebendarza Św. Ducha.

Parafia ewangelicka

Budynek kościoła, który obecnie należy do parafii Św. Ducha we Wrześni pierwotnie był miejscem modlitwy gminy ewangelickiej. W 1778 r. Adam Poniński oddał ewangelikom na kościół swoją oranżerię znajdującą się w Opieszynie, a rok później do Wrześni przybył pierwszy pastor Martin August Margaff. Z powodu braku jakichkolwiek negatywnych dokumentów historycy przyjmują, że stosunki katolików z ewangelikami w tamtych czasach układały się pomyślnie.

Kościół wzniesiono dopiero w 1817 r., a powstał na fundamentach dawnej oranżerii. Ten niefortunny zabieg budowlany spowodował jednak, że trzeba było go wkrótce rozebrać. W 1822 r. wzniesiono nową świątynię z solidną wieżą, jednak nadal pozostawiono stare fundamenty, co było powodem kolejnej rozbiórki. W latach 1894-1895 w tym samym miejscu powstał zachowany po dziś dzień kościół neogotycki. Za prace odpowiedzialny był budowniczy Freude z Wrześni, a całkowity koszt budowy wyniósł 67 500 ówczesnych marek. W kościele mogło zmieścić się 384 osoby w samej nawie i 282 na emporach (galerie wzdłuż bocznych ścian).

Budynek otoczony był płotem z kutych krat osadzonych między ceglanymi słupkami z dwoma bramami. Do dzisiejszego dnia z otoczenia świątyni zachowały się: dawna pastorówka, która stoi na skrzyżowaniu ul. 3 maja i Opieszyn (nad drzwiami do dziś umieszczony jest krzyż), oraz masywny kamienny krucyfiks z 1885 r. przeniesiony z cmentarza ewangelickiego i ustawiony przed prezbiterium. Co ciekawe, do dziś zachowały się także witraże z tamtego okresu, które przedstawiają czterech Ewangelistów, oraz popiersie Chrystusa, Baranka Apokaliptycznego i Kielich.

Parafia pw. Świętego Ducha

Po II Wojnie Światowej gmina ewangelicka we Wrześni z powodu braku wyznawców została rozwiązana, a budynek kościoła w 1946 r. oddano w zarząd parafii rzymsko-katolickiej. Uroczyste poświęcenie miało miejsce 8 grudnia 1946 r. i, nawiązując do historycznej nazwy prebendy szpitalnej, kościołowi nadano wezwanie Świętego Ducha.

Również wyposażenie kościoła po wojnie uległo zmianie. Zlikwidowano obie boczne empory, zamurowano dolne okna, a w ich miejscu zawieszono czternaście stacji Drogi Krzyżowej. Neogotyckie ławki zostały przeniesione do fary, a ostrołukowe okna otrzymały nowe witraże.

W 1960 r. przy kościele ustanowiono rektora ks. Zenona Willę, któremu w zarząd oddano także południową część parafii wrzesińskiej (na południe od obecnych ulic Słowackiego i Warszawskiej, w tym nowe osiedle Sławno, a także wsie: Chociczę Wielką, Chociczę Małą, Białężyce, Bierzglinek, Obłaczkowo i Czachrowo). W 1964 r. do parafii przybyły pierwsze trzy siostry Urszulanki od Konającego Serca Jezusa z Pniew. Od 1 września 1968 r. do 30 czerwca 1969 r. funkcję rektora kościoła pełnił ks. Jerzy Gołębiewski, który 1 lipca 1969 r. wraz z powołaniem niezależnej parafii pw. Świętego Ducha, stał się proboszczem. Pierwsza procesja Bożego Ciała odbyła się 28 maja 1970 r. i przeszła ulicami 22 lipca, Wiewiórowskiego, Słowian i Kościuszki.

1 lipca 1972 r. na urząd proboszcza powołano ks. Władysława Kierzka, który rozpoczął budowę plebanii, a teren pod nią udało mu się uzyskać w 1976 r. Ksiądz Prymas Stefan Kardynał Wyszyński dokonał poświęcenia tego budynku 8 czerwca 1977 r. Wraz ze wzrostem liczby wiernych, ówczesny dziekan ksiądz Kazimierz Kierzek zaczął starania o utworzenie nowych parafii na rozrastających się Sławne i Osiedlu Tysiąclecia. W 1982 r. władze wydały zgodę na ich utworzenie. Z parafii Świętego Ducha na rzecz Świętego Kazimierza odłączono osiedle Sławno i Bierzglinek, a proboszczem został ks. Andrzej Ziętek. Parafia Błogosławionej Królowej Jadwigi objęła Osiedle Tysiąclecia i wsie Gutowo Małe i Ostrowo Szlacheckie (należące wcześniej do fary). Jej proboszczem został ks. Henryk Nadolny.

Ksiądz Władysław Kierzek funkcję proboszcza pełnił do 27 czerwca 2000 r. i na własną prośbę odszedł na emeryturę, pozostał jednak przy parafii pomagając w pracy duszpasterskiej jako rezydent. Obecnie proboszczem, a zarazem dziekanem Dekanatu Września II jest ks. Kazimierz Kuczma.

Całość opracowano na podstawie:

Sebastian Mazurkiewicz, W okresie staropolskim (1256-1793) w: M.Torzewski (red.), Września. Historia miasta, Września 2006, s. 70-72, 75-76.

Sebastian Mazurkiewicz, Sławomir Szuba, Marian Torzewski, W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1945-1989), M. Torzewski (red.), Września. Historia miasta, Września 2006, s. 330-334.

Krzysztof Jodłowski, Zabytki Wrześni, w: M. Torzewski (red.), Września. Historia miasta, Września 2006, s. 432-434.

Poczet proboszczów

POCZET X.X. PROBOSZCZÓW

KOŚCIOŁA(PREBENDY I SZPITALA DLA UBOGICH)

POD WEZWANIEM SWIĘTEGO DUCHA WE WRZEŚNI

1521 r. Ks. Jan z Wrześni

1601 r.(†) Ks. Jan Kmytha

1608 r. Ks. Albert Rodicz

1664 r. Ks. Paweł Drzaliński

1679 r. Ks. Michał Kulczewski

1711 r. Ks. Piotr Radowski

1712 r. Ks. Florian Poślewski

lata 20-ste XVIII w. Ks. Szymon Kulecki

1739 r. Ks. Kazimierz Laskowicz

1743 r. Ks. Jan Zubczyński

1785 r. Ks. Jerzy Wągrowiecki

Proboszczowie wrzesińskiej fary (ziemie kościelne włączone do parafii farnej):

1785 - 1790 Ks. Jan Kiedrzyński

1790 - 1829 Ks. Walenty Brykczyński

? Ks. Dziewiałkiewicz

? Ks. Ladach

1873 Ks. Józef Śmiałowski

1873 - 92 Ks. Florian Stablewski (od 1891 abp gnieźnieński)

do 1921 Ks. Stanisław Łabędzki

1 I 1922 - 1 II 1933 Ks. Feliks-Szczęsny Fierek

1 II 1933 - 1 IV 1934 Ks. dziekan Szlachta z Miechanowa jako zastępca prob.

1 IV 1934 - 1 VII 1960 Ks. Kazimierz Kinastowski

1 VII 1960 - 1.IX.1968 Ks. Zenon Willa (rektor)

1 IX 1968 - 30 VI 1969 Ks. Jerzy Gołębiewski (rektor)

1 VII 1969 - 15 V 1972 Ks. Jerzy Gołębiewski (proboszcz)

1 VII 1972 - 27 VI 2000 Ks. Władysław Kierzek (proboszcz)

28 VI 2000 - Ks. prob. Kazimierz Kuczma (proboszcz)

Dane na podstawie książki X.Z.W. pt. „Września” cz II str. 52-53 oraz str. 109-111 w 1963r.)